Analiza 3/2015: Propozycje zmian w zakresie umów o pracę: kodeksowych i cywilnoprawnych

Różnice w opodatkowaniu i oskładkowaniu, jakie występują pomiędzy umowami o pracę i umowami cywilnoprawnymi sprawiają, że często o rodzaju  umowy zawieranej przez pracodawcę i pracownika decydują wyłącznie kwestie podatkowo-składkowe, a nie ekonomiczny sens umowy. Drugim, ale nie mniej ważnym, czynnikiem skłaniającym firmy do zawierania z pracownikami umów zlecenia lub umów o pracę na czas określony jest większa łatwość ich rozwiązania niż ma to miejsce w przypadku bezterminowych umów o pracę. Taka sytuacja doprowadziła do powstania dualizmu na rynku pracy w Polsce, czyli podziału pracujących na osoby zatrudnione na podstawie stałych umów o pracę, silnie chronione przed zwolnieniem przez kodeks pracy oraz osoby zatrudnione na podstawie umów o pracę na czas określony lub umów zlecenia, które można bez dodatkowych kosztów rozwiązać w krótkim czasie. Taka sytuacja tworzy dodatkowo rosnące zagrożenie dla stabilności finansów publicznych w długim okresie związane z gwarantowaniem przez państwo wypłat emerytur minimalnych¹.

Postulowane przez różne środowiska (m.in. większość związków zawodowych) wprowadzenie pełnego oskładkowania umów zlecenia może istotnie osłabiać popyt na pracę osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, a przez to także o niskiej produktywności i dochodach. Z tego powodu propozycje zmian w tym obszarze ograniczające się jedynie do oskładkowania umów zlecenia w pełnej wysokości² nie mogą być traktowane jako kompleksowy pakiet reform.

Poniżej przedstawiamy propozycje działań, które mają za zadanie ograniczyć nadużywanie umów cywilnoprawnych w Polsce, a jednocześnie minimalizować ryzyko spadku popytu na legalną pracę wśród osób, których zatrudnienie jest najbardziej wrażliwe na wysokość kosztów pracy (głównie osób młodych). Do najważniejszych elementów tej propozycji należą:

1. Zwiększenie 6-krotne kosztów uzyskania przychodów (z 1335 zł do 8000 zł rocznie), co wzmocni bodźce do pracy osób  o relatywnie niskiej produktywności, a przez to także o niskich dochodach.
    
2. Likwidacja zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu: 20% dla umów zlecenia i 50% dla umów o dzieło – koszty uzyskania przychodów dla tych umów będą identyczne, jak w przypadku umów o pracę.
    
3. Obowiązkowe obciążenie składkami emerytalno-rentowymi wszystkich dochodów z umów zlecenia w takim samym zakresie, jaki stosuje się w przypadku kodeksowych umów o pracę.
    
4. Objecie dochodów z umów o dzieło obowiązkiem opłacania składki emerytalnej.
    
5. Likwidacja składek na Fundusz Pracy I Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych dla wszystkich pracowników poniżej 30. roku życia (wariant minimum), co ma wzmocnić popyt na pracę wśród osób młodych. Likwidacja składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych dla wszystkich pracowników i przeniesienie ciężaru finansowania tych funduszy na budżet centralny (wariant maksimum).
    
6. Zwolnienie z obowiązku płacenia składek emerytalnych i rentowych osób wchodzących na rynek pracy przez pierwsze 12 miesięcy zatrudnienia na umowę o pracę lub umowę zlecenie.
    
7. Zwolnienie z obowiązku płacenia składek emerytalnych i rentowych osób długotrwale bezrobotnych (>12 miesięcy) przez pierwsze 6 miesięcy zatrudnienia na umowę o pracę lub umowę zlecenie.
    
8. Uelastycznienie rozwiązywania stałych umów o pracę poprzez zwolnienie z obowiązku podawania przyczyny rozwiązania stałej umowy o pracę pracodawców zatrudniających poniżej 20 osób.
    
9. Skrócenie długości kodeksowych okresów wypowiadania umów o pracę
    
10. Zniesienie zakazu zmiany warunków pracy i zakazu zwolnienia pracowników zatrudnionych na umowy na czas nieokreślony, którym pozostaje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia uprawnień emerytalnych