Polscy policjanci zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych z 2009 roku dotyczącym umundurowania, mają obowiązek w trakcie służby nosić na mundurze identyfikator z pierwszą literą imienia oraz nazwiskiem lub numerem służbowym.1 Od tej zasady istnieją wyjątki. Jednym z nich, wzbudzającym zasadne obiekcje, są funkcjonariusze działający w ramach pododdziałów zwartych (tzn. dla uproszczenia – funkcjonariusze zabezpieczający demonstracje, wydarzenia sportowe itp.). Tuż przed EURO 2012 wprowadzono dla funkcjonariuszy prewencji identyfikatory jednostki, z której pochodzą.2 Na tej podstawie można jedynie ustalić krąg kilku lub kilkunastu funkcjonariuszy, ale nie konkretną, pojedynczą osobę.
Niestety, przepis, który miał chronić policjantów przed rozpoznaniem i ewentualnym prześladowaniem, stał się swoistym immunitetem dla łamiących prawo funkcjonariuszy pododdziałów zwartych. W przestrzeni medialnej powracają sprawy przekroczenia uprawnień oraz nadużywania środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy oraz, co bulwersujące, umarzanie postępowań toczących się przeciwko naruszającym prawo policjantom z powodu niemożności ustalenia sprawcy czynu.
Od kilku lat podnoszona jest konieczność zmiany przepisów dotyczących identyfikacji funkcjonariuszy wykonujących zadania w pododdziałach zwartych. Rzecznik praw obywatelskich już w 2020 roku apelował do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o podjęcie odpowiednich kroków w tej sprawie.3 Wniesiony został również projekt zmiany komentowanych przepisów autorstwa Lewicy, który nie wszedł w życie. Co ciekawe, policyjne związki zawodowe wypowiadały się przychylnie, a nawet komendant główny policji gen. insp. Jarosław Szymczyk, zapowiadał wprowadzenie obowiązku oznakowania mundurów policjantów specjalnymi numerami pozwalającymi na identyfikację konkretnego funkcjonariusza.4 Pomimo upływu półtora roku, nie doczekaliśmy się żadnych zmian.
Należy zaznaczyć, że nikt nie postuluje obowiązku umieszczania nazwiska na mundurze policjantów zabezpieczających demonstracje. Chodzi o identyfikator – alfanumeryczny ciąg liter czy cyfr pozwalający sądom, prokuraturze czy samemu Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, po zdekodowaniu, na identyfikację konkretnego funkcjonariusza który dopuścił się przekroczenia uprawnień. Takie rozwiązania istnieją w wielu krajach, najszerzej znanym w Polsce przykładem są Niemcy.
Kolejnym przykładem jest Hiszpania, gdzie również istnieje obowiązek noszenia widocznych numerów identyfikacyjnych funkcjonariuszy zabezpieczających demonstracje. Naszywka z numerem ma określony rozmiar, mocowana jest na rzep, a w 2013 roku doprecyzowane zostało, że musi być łatwo widoczna, wcześniej wielu funkcjonariuszy zakładało kamizelki zakrywające numer.5 Każdorazowo, pobierając wyposażenie z magazynu, dany numer przypisywany jest konkretnemu funkcjonariuszowi na jeden dzień i zapisywany w specjalnym rejestrze, dzięki czemu nie ma możliwości śledzenia policjantów bez dostępu do w/w rejestru (tzw. Doxingu).
Według raportu sporządzonego na zlecenie Niezależnej Komisji Nadzorczej Policji w Hong Kongu (IPCC)6, obowiązek noszenia numerów identyfikacyjnych lub widocznej plakietki z nazwiskiem w trakcie działań w pododdziałach zwartych istnieje w różnej formie m.in. w:
- Kanadzie (regulowany na poziomie prowincji);
- Stanach Zjednoczonych (regulowany na poziomie konkretnego departamentu policji, stanu lub hrabstwa, brak obowiązku federalnego);
- Danii;
- Niemczech (konkretyzowany na poziomie landów);
- Norwegii:
- Szwecji;
- Australii (regulowany na poziomie stanowym).
Policjanci podejmując interwencję powinni być chronieni przez państwo, nie mogą bać się podejmować czynności zmierzających do egzekwowania prawa. Stąd należy dążyć do tworzenia jasnych przepisów i dobrego szkolenia funkcjonariuszy co automatycznie podnosi prestiż i uznanie dla służby. Obowiązki i uprawnienia policji powinny być definiowane jasno (zarówno dla „zwykłych” obywateli jak i funkcjonariuszy), a osoby, które dopuszczają się łamania prawa w policyjnym mundurze nie powinny być chronione, obniża to zaufanie do całej formacji.
Nadarza się kolejna okazja przełamania impasu i wprowadzenia tych potrzebnych przepisów. 26 czerwca br. wniesiony został poselski projekt zmiany Ustawy o Policji. Projekt przewiduje konieczność umieszczania numeru identyfikacyjnego policjanta w widocznym miejscu na mundurze oraz nakryciu głowy, także podczas prowadzenia czynności w pododdziale zwartym. Co warte odnotowania, uregulowanie tej kwestii ma zostać podniesione do rangi ustawy, a nie tak jak dotychczas rozporządzenia. Projekt nie ma jeszcze nadanego numeru druku sejmowego, został skierowany do zaopiniowania przez BAS, Biuro Legislacyjne oraz do konsultacji. Projekt został wniesiony przez grupę posłów PiS, PS, Konfederacji i Polski2050. Ponadpartyjny charakter daje nadzieję na to, że tym razem się uda.
Abstrahując od konkretnych proponowanych rozwiązań, powinniśmy śledzić pracę nad opisywanym projektem. Jeśli w toku prac uznane zostanie, że problem należy rozwiązać inaczej, oczywistym jest, że MSWiA może wystąpić z własnymi pomysłami (prace były już prowadzone co potwierdził sam komendant główny). Organizacje praw człowieka, dziennikarze czy sami obywatele, którzy cenią sobie prawo do protestów powinni bacznie śledzić losy tej nowelizacji. Nie pozwólmy, aby problem został odroczony na kolejne lata – do kolejnej głośnej publicznej debaty nad przekroczeniem uprawnień funkcjonariuszy podczas demonstracji, a po kilku kolejnych miesiącach o ich bezkarności.
1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów z póź. zm. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20090900738/O/D20090738.pdf;
2 https://www.rp.pl/policja/art36658211-policjanci-bez-tajemnic-bedzie-latwiej-ich-zidentyfikowac
3 Pismo RPO do ministra MSWiA z dnia 11.12.2020 roku; https://nszzp.pl/wp-content/uploads/2020/12/RPO_do_MSWiA_ws_sposobu_-identyfikacji_-policjantow_11.12.2020.pdf
4 https://infosecurity24.pl/sluzby-mundurowe/policja/koniec-z-bezimiennymi-policjantami-kgp-chce-identyfikatorow-w-pododdzialach-zwartych
5 https://www.thelocal.es/20130401/riot-police-shield-themselves-in-numbers-game/
6 https://www.ipcc.gov.hk/doc/tc/report/thematic_report/research/university/International%20Norms：Governing%20Police%20Identification%20&%20the%20Wearing%20of%20Masks%20During%20Protest.pdf
Kontakt do autora:
Bartłomiej Jabrzyk, prawnik, współpracownik FOR
[email protected]