W związku z prezentowanymi publicznie propozycjami dotyczącymi zmian w prawie będącymi odpowiedzią na zamieszki i akty chuligańskie, do których doszło w Warszawie w dniu 11 listopada 2011 r. Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR zajmuje następujące stanowisko:
1. W ocenie Forum Obywatelskiego Rozwoju konstytucyjne prawo do zgromadzeń w żaden sposób nie może stać się podstawą do stosowania przemocy. Norma art. 57 Konstytucji RP wyraźnie wskazuje, iż organizowane zgromadzenia powinny mieć charakter „pokojowy”;
2. Prawo do zgromadzeń może podlegać ograniczeniom, ale jako jedno z najważniejszych uprawnień obywateli w demokratycznym państwie prawnym powinno być ograniczane z umiarem i tylko w razie rzeczywistego zaistnienia takiej konieczności;
3. Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 05/07/1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. 1990.51.297 z późn. zm.) pozwala na skuteczne zapobieganie aktom przemocy, do jakich doszło w Warszawie w dniu 11/11/2011 r. Forum Obywatelskiego Rozwoju zwraca uwagę, iż art. 8 ustawy pozwala na wydanie zakazu zgromadzenia publicznego, jeżeli:
a) jego cel lub odbycie sprzeciwiają się Prawu o zgromadzeniach lub naruszają przepisy ustaw karnych;
b) odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.
Wydaje się, że mając na względzie podobne wydarzenia, jakie miały miejsce w Warszawie rok wcześniej, w dniu 11/11/2010 r., zasadne było założenie, iż dwa zgromadzenia o zasadniczo odmiennych, wrogich względem siebie przekazach, nie powinny odbywać się w bezpośrednim sąsiedztwie. Faktem jest, że ograniczenia określone w art. 8 ustawy powinny być interpretowane rygorystycznie, niemniej niezasadne jest twierdzenie, iż obecnie obowiązujące przepisy nie pozwalają na skuteczne zapobieganie zgromadzeniom, które mogą skończyć się aktami chuligańskimi.
4. W sytuacji, gdy zgromadzenie nie realizuje swojego celu, a więc nie odbywa się pokojowo, a w jego czasie dochodzi do zagrożenia aktami przemocy, zgromadzenie takie może i powinno zostać niezwłocznie rozwiązane albo przez jego przewodniczącego (art. 10 ust. 5 Prawa o zgromadzeniach) albo przez przedstawiciela organu gminy, który przyjmuje zawiadomienie o zgromadzeniu (art. 12 ust. 1 Prawa o zgromadzeniach). Rozwiązanie zgromadzenia następuję na podstawie decyzji ustnej, wydanej na miejscu zgromadzenia, i ma natychmiastowy skutek. W takiej sytuacji, osoby które nie podporządkują się decyzji o rozwiązaniu zgromadzenia oraz dopuszczają się aktów chuligańskich, mogą ponosić już za sam tylko udział w takim zbiegowisku odpowiedzialność karną z art. 254 § 1 i 2 k.k. (zagrożenie odpowiednio do 3 oraz do 5 lat pozbawienia wolności);
5. Forum Obywatelskiego Rozwoju zwraca uwagę, iż zmiany prawa powinny być zawsze wynikiem wnikliwej analizy danego zjawiska społecznego. Wprowadzanie zmian w prawie pod wpływem jednostkowych, choć budzących zasadniczy sprzeciw, wydarzeń, nie odpowiada zasadom prawidłowej legislacji. W przypadku zdarzeń z dnia 11/11/2011 r. w Warszawie, w ocenie Forum Obywatelskiego Rozwoju, zawiodło nie prawo, lecz jego skuteczne egzekwowanie;
6. Forum Obywatelskiego Rozwoju jednocześnie pozytywnie ocenia propozycję zmiany w prawie polegającej na wprowadzeniu zakazu zasłaniania twarzy w czasie zgromadzeń. Istotne jest prawidłowe techniczne uregulowanie tego zakazu, tak by w czasie nawet pokojowych zgromadzeń odbywających się np. zimą, osoby biorące w nich udział i chroniące się przed niską temperaturą choćby poprzez owinięcie twarzy szalikiem, nie podlegały, nie jako „z automatu” odpowiedzialności z tytułu popełnienia wykroczenia.
Forum Obywatelskiego Rozwoju wyraża przekonanie, iż zmiany w prawie do zgromadzeń, muszą być dokonywane rozsądnie, tak aby nie naruszały istoty uprawnienia wynikającego z art. 57 Konstytucji RP. W związku z tym sprawę tę Forum Obywatelskiego Rozwoju będzie w dalszym ciągu monitorowało w ramach swojej statutowej działalności.
Dr Łukasz Chojniak
Dyrektor Programu Obywatelski Wymiar Prawa
Forum Obywatelskiego Rozwoju – FOR