Skąd się bierze bezrobocie?

Wiktor Wojciechowski: „Skąd się bierze bezrobocie?”

Streszczenie: Wiktor Wojciechowski (październik 2007)

Skąd się bierze bezrobocie?

• Główną przyczyną różnic w wysokości stóp bezrobocia pomiędzy krajami są różnice w poziomie tzw. bezrobocia strukturalnego, a nie niekorzystny stan koniunktury gospodarczej i związany z nim niedostateczny popytu na dobra wytwarzane przez przedsiębiorstwa. Dowód na to stanowi fakt, że pomimo cyklicznie powtarzających się okresów poprawy aktywności gospodarczej bezrobocie w wielu krajach wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie, a w innych – nawet w okresach gorszej koniunktury – jest ono niskie.

• Przyczyną bezrobocia strukturalnego jest niedopasowanie kwalifikacji bezrobotnych do wymagań stawianych kandydatom do pracy przez ich potencjalnych pracodawców. Do wzrostu bezrobocia strukturalnego przyczyniają się tzw. czynniki instytucjonalne, czyli wszelkie regulacje, które zniechęcają przedsiębiorców do tworzenia nowych miejsc pracy oraz osłabiają bodźce bezrobotnych do podejmowania zatrudnienia.

• Do najważniejszych czynników instytucjonalnych odpowiedzialnych za wysoki poziom bezrobocia należą wysokie pozapłacowe koszty pracy (klin podatkowy), wysoki poziom płacy minimalnej, świadczeń socjalnych i zasiłków dla bezrobotnych, restrykcyjna prawna ochrona zatrudnienia, a także duża siła negocjacyjna związków zawodowych i regulacje rynku produktów, które krępują rozwój przedsiębiorczości i konkurencji rynkowej.

• Pozapłacowe koszty pracy to różnica pomiędzy całkowitym kosztem zatrudniania pracownika, który ponosi pracodawca a tym, co pracownik dostaje ?na rękę?. Im wyższy klin podatkowy, ale też wyższa płaca minimalna, tym zatrudnianie pracowników staje się droższe. W efekcie, pracodawcy ograniczają wielkość zatrudnienia, a osoby chcące podjąć pracę – pozostają bezrobotne. Wysoki klin podatkowy zachęca do ukrywania dochodów i do świadczenia pracy ?na czarno?, czyli do powstawania szarej strefy.

• Świadczenia socjalne i zasiłki dla bezrobotnych stanowią źródło dochodu dla osób, które nie pracują zawodowo. Im są one wyższe i dostępne przez długi okres, tym słabsze są bodźce bezrobotnych do podejmowania pracy. W efekcie, czas pozostawania tych osób poza zatrudnieniem wydłuża się, co z kolei przyczynia się do utraty przez nich posiadanych kwalifikacji i zmniejsza szanse na podjęcie pracy.

• Wcześniejsze emerytury i wszelkie zasiłki wypłacane do momentu osiągnięcia przez osoby niepracujące standardowego wieku emerytalnego skłaniają starsze osoby do wcześniejszego odchodzenia z rynku pracy. Tworzenie bodźców do wcześniejszej dezaktywizacji zawodowej osób starszych zamiast poprawiać ? pogarsza perspektywy zatrudnienia osób młodych. Koszty wcześniejszych emerytur są bowiem finansowane z podatków i obowiązkowych składek płaconych przez osoby pracujące. Większa liczba nowych emerytów oznacza konieczność zwiększenia pozapłacowych kosztów pracy, co z kolei zmniejsza szanse osób młodych na znalezienie zatrudnienia.

• Gdy obowiązujące przepisy gwarantują pracownikom dużą stabilność zatrudnienia i ochronę przed zwolnieniem, przedsiębiorcy mniej chętnie tworzą nowe miejsca pracy. W przypadku spadku zamówień nie mogą oni bowiem dostosować wielkości zatrudnienia do swoich aktualnych potrzeb. W efekcie, przepływy pomiędzy zatrudnieniem a bezrobociem stają się mniejsze, co dodatkowo przyczynia się do wydłużania okresu bezrobocia.

• Aktywna polityka rynku pracy służy zazwyczaj korygowaniu niekorzystnych efektów związanych ze zbyt dużym zakresem ingerencji państwa w gospodarkę. Działania podejmowane pod szyldem tej polityki są najczęściej nieefektywne.

• Polityka gospodarcza, która szkodzi rozwojowi konkurencji rynkowej poprzez tworzenie barier w rozwoju przedsiębiorczości i wprowadzanie ograniczeń w wymianie handlowej hamuje tempo wzrostu wydajności pracy, a w efekcie także dynamikę wzrostu gospodarczego i liczby pracujących.

• Doświadczenia krajów OECD wskazują, że znaczący i trwały wzrost liczby pracujących i towarzyszący mu spadek bezrobocia jest możliwy w następstwie wprowadzenia reform instytucjonalnych, które zwiększają skłonność przedsiębiorstw do tworzenia nowych miejsc pracy i wzmacniają bodźce bezrobotnych do podejmowania zatrudnienia.

• Istotną przyczyną wysokiego bezrobocia w Polsce jest duże niedopasowanie kwalifikacji i oczekiwań osób poszukujących pracy do wymagań i możliwości przedsiębiorców. Wzrost zatrudnienia i towarzyszący mu spadek bezrobocia są dodatkowo ograniczanie przez wysokie pozapłacowe koszty pracy, świadczenia społeczne osłabiające bodźce bezrobotnych do podejmowania pracy oraz niski stopień swobody gospodarczej.