W 2014 roku dwaj wybitni ekonomiści: Anders Aslund i Simeon Djankov zwrócili się do wybranych polityków – reformatorów z krajów postsocjalistycznych – z prośbą o napisanie analizy reform w ich krajach, z naciskiem na ich własną działalność. Grupa ta obejmowała Lajosa Bokrosa z Węgier, Václava Klausa z Czechosłowacji (a po jej rozpadzie – z Czech), Marta Laara z Estonii, Ivana Mikloša ze Słowacji, Simeona Djankova z Bułgarii, Mikheila Saakashviliego i Kakhę Bendukidze z Gruzji oraz Ołeha Hawryłyszyna z Ukrainy. W grupie tej znalazłem się również ja. Redaktorzy książki oczekiwali, że autorzy poszczególnych krajowych studiów odpowiedzą na zadane pytania, dotyczące m.in. tego, jak stali się politykami – reformatorami we własnych krajach, jakie popełnili błędy oraz jakie im się nasuwają najważniejsze obserwacje i wnioski z ich działalności.
Poniższy tekst jest przekładem rozdziału, który napisałem na potrzeby wspomnianej książki1 . Nie wprowadziłem do niego żadnych zmian, gdyż nie zmieniły się fakty, o których jest w nim mowa. Nie pojawiły się też naukowe badania, które – moim zdaniem – wymagałyby zmiany wniosków i ocen, które sformułowano nt. reform i polityk gospodarczych, jakimi zajmowałem się w Polsce .
Do lata 1989 roku nie planowałem kariery w polityce. Jednak przemiany ustrojowe zachodzące w Polsce przekonały mnie do zmiany zdania – w sierpniu tego roku wszedłem do polityki czy raczej służby publicznej i trwałem w niej do początku 2007 roku (choć z krótkimi „wakacjami” w latach 1992-95). W tym czasie pracowałem na następujących stanowiskach:
— wicepremier i minister finansów (wrzesień 1989 r. – grudzień 1991 r.);
— przewodniczący Unii Wolności, największej partii wolnorynkowej w Polsce (kwiecień 1995 r. – grudzień 2000 r.);
— poseł na Sejm (wrzesień 1997 r. – grudzień 2000 r.);
— wicepremier i minister finansów (październik 1997 r. – grudzień 2000 r.);
— prezes Narodowego Banku Polskiego (styczeń 2001 r. – styczeń 2007 r.).
Poniżej opisuję moją rolę jako ministra finansów odpowiedzialnego za politykę fiskalną i wicepremiera odpowiedzialnego za ogólną koordynację reform gospodarczych. Poświęcam wiele uwagi temu pierwszemu „romantycznemu” okresowi, gdy Polska stanowiła pierwszy kraj postsocjalistyczny, który podjął radykalny program stabilizacji i reform – który nazwałem okresem „nadzwyczajnej polityki”.
Uwzględniam też drugi okres stabilizacji i przyspieszonych reform w Polsce, od października 1997 r. do końca maja 2000 r., gdy ponownie zostałem wicepremierem i ministrem finansów, będąc od maja 1995 r. przewodniczącym Unii Wolności. Tym razem reformy przebiegały w zupełnie odmiennych warunkach politycznych – w czasie „normalnej” polityki. 1 Zob. The Great Rebirth. Lessons from the Victory of Capitalism over Communism, A. Aslund and S. Djankov, editors, 2014, Peterson Institute for International Economics, Washington D.C. 2 Bardziej szczegółową i rozwiniętą relację z mojego życia zawodowego można znaleźć w L. Balcerowicz, Trzeba się bić, Rozmawia Marta Stremecka, 2014, Warszawa, Wydawnictwo Czerwone i Czarne. / 2 Ten drugi etap reform jest mniej znany niż pierwszy, ale pod pewnymi względami bardziej interesujący; dostarcza pouczających kontrastów w stosunku do pierwszego etapu.
Omawiając obydwa okresy zajmę się trzema powiązanymi tematami: treścią wprowadzanych polityk (ang. policies), aspektami zarządczymi ich wprowadzania oraz ekonomią polityczną stabilizacji i reform. Staram się być tak uczciwy, jak to tylko możliwe, w identyfikowaniu wszelkich błędów w polityce, za którą byłem odpowiedzialny. Błędy definiuję tutaj jako negatywne odchylenia od pewnego empirycznie możliwego modelu. Mogą one wystąpić w konstruowaniu lub we wprowadzaniu reformy i przybierają formę błędów działania lub błędów zaniechania.
Leszek Balcerowicz
Pełny tekst dostępny w plikach do pobrania poniżej.