Recenzja raportu „Organizacja procesu budżetowego w Polsce”

Autorzy: Mark Hallerberg, Jurgen von Hagen

“Sprawne Państwo” – program Ernst&Young – Warszawa 2006

Budżet na przyszły rok – pod koniec roku zawsze „o to się rozchodzi”. Każdy z podmiotów – ministrowie, koalicja, opozycja – dąży do uzyskania jak największych korzyści, jeśli chodzi o spożytkowanie dochodów budżetowych. Najpierw ministrowie chcą jak najwięcej pieniędzy do wydania na pracę swoich resortów i podległych im instytucji. Następnie zarówno opozycja, jak i koalicja proponują poprawki do projektu ustawy budżetowej. Parlament często może za pomocą poprawki zmienić początkowe plany Rady Ministrów.

W raporcie „Organizacja procesu budżetowego w Polsce”, autorstwa profesorów Marka Hallerberga i Jurgena von Hagena, przygotowanego w ramach programu Ernst&Young pod nazwą „Sprawne Państwo”, autorzy wskazują na konieczność wprowadzenia zasad centralizacji procesu budżetowego. Mówiąc najkrócej, centralizacja procesu budżetowego ułatwia podejmowanie decyzji i koordynację w procesie budżetowym. Aby uniknąć chaosu i powstawania nieformalnych koalicji, na etapie planowania w rządzie problemy dotyczące podziału dochodów między poszczególne ministerstwa i ich zadania powinny być negocjowane przez ministra finansów z każdym ministrem osobno, a konflikty rozwiązywane przez komitety rady ministrów albo premiera, a nie z udziałem całej rady ministrów. Ważna jest też silna pozycja ministra finansów. Mark Hallerberg i Jurgen von Hagen zwracają uwagę na to, że w Polsce nie jest ona taka: polski szef resortu finansów nie proponuje wielkości budżetu dla poszczególnych ministerstw, nie ma prawa weta, dzięki czemu mógłby ograniczać ich żądania, a chcąc coś zdziałać, np. w zakresie cięć wydatków, musi mieć pełne poparcie premiera. (Warto dodać, że po wyborach w 2005 roku poważnie rozważano przeniesienie przygotowywania budżetu z Ministerstwa Finansów do Kancelarii Premiera, co byłoby dalszym poważnym ograniczeniem kompetencji ministra finansów). Ważne jest, aby przed złożeniem projektu ustawy budżetowej do parlamentu, rząd podał ograniczenia dotyczące całkowitej wielkości budżetu, limitu wydatków, limitu deficytu i limitu zadłużenia. W Polsce podaje on tylko te dwa ostatnie. Na etapie prac parlamentarnych istotne jest ograniczenie liczby poprawek, kompensacja proponowanych kwot, praca nad budżetem tylko w jednej komisji oraz jedno głosowanie nad poprawkami. Na etapie realizacji ważne jest, aby minister finansów posiadał specjalne uprawnienia dotyczące monitorowania budżetu oraz możliwości blokowania wydatków i zatwierdzania ich. Informacje dotyczące wykonywania planu budżetowego powinny pojawiać się jak najczęściej, a i sama ustawa budżetowa powinna być jak najbardziej przejrzysta i uwzględniać wszystkie dochody oraz wydatki państwa oraz prognozy makroekonomiczne.

Mark Hallerberg i Jurgen von Hagen w swoim raporcie omawiają proces budżetowy w Polsce i porównują polską politykę fiskalną z innymi krajami Unii Europejskiej, zarówno pierwszymi piętnastoma, jak i tymi, które przystąpiły do Wspólnoty w roku 2004. Powołują się przy tym na wiele wypowiedzi, publikacji i raportów przygotowanych przez ważne instytucje. Wyjaśniają, dlaczego tak ważne są zmiany w kierunku centralizacji prac nad budżetem i podają wiele przykładów z historii państw Europy, jak też krajów innych kontynentów. Historii polityki fiskalnej Polski po uchwaleniu nowej konstytucji w 1997 roku autorzy poświęcają cały rozdział. Rekomendują działania, które poprawią sytuację finansów publicznych w naszym kraju. Dodatkowym atutem raportu jest jego bezstronność.

Raport ten będzie interesującą lekturą dla tych, którzy chcą dowiedzieć się, jak wygląda proces budżetowy w Polsce i dowiedzieć się, w jaki sposób można uzdrowić finanse naszego kraju.