Gospodarka wolnorynkowa wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne

Tymczasem:

jak wykazują badania, gospodarki centralnie planowane wytwarzały więcej CO2 niż bogatsze od nich gospodarki wolnorynkowe (w przeliczeniu na 1 USD PKB),
większe zanieczyszczenie środowiska naturalnego w gospodarkach centralnie planowanych świadczy o ich znacznej niewydajności oraz marnotrawstwie zasobów – powoduje to bezpowrotne zniszczenia środowiska naturalnego,
biedniejsze kraje nie stać na dostarczanie na odpowiednim poziomie usług komunalnych, a także na zastosowanie ekologicznych metod produkcji, co odbija się niekorzystnie na jakości życia mieszkańców,
wprowadzenie rynkowego rachunku kosztów produkcji zmusza do stosowania wydajnych i przyjaznych środowisku metod produkcji; ujmuje on bowiem wszystkie koszty produkcji, także te środowiskowe.

A zatem:

im wyższy poziom rozwoju gospodarczego tym czystsze środowisko naturalne, a co za tym idzie lepsze warunki życia,
stosowanie rynkowych zasad obrotu gospodarczego sprzyja polepszeniu jakości życia, a także większej ochronie środowiska naturalnego,
im bogatsze społeczeństwo, tym bardziej troszczy się ono o środowisko naturalne.

Czy wiesz, że:

jak wykazują badania, w okresie 1975-1985 oczekiwana długość życia mieszkańców krajów Europy Wschodniej spadała, a jednym z istotnych czynników tego zjawiska było zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
w Polsce emisja CO2 spadła w okresie 1989-2003 z 1,3 kg do 0,6 kg na 1 USD PKB,
wprowadzenie do sektora przesyłu i dystrybucji energii elementów konkurencji i prywatyzacji ograniczyło straty energii w tym zakresie w takich krajach jak Czechy, Węgry, Słowacja, Litwa i Łotwa; wpłynęło to na zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Chcesz się dowiedzieć więcej? Przeczytaj esej poświęcony wpływowi gospodarki wolnorynkowej na środowisko naturalne

więcej ››

Marek Radzikowski

listopad 2007 r.

Mit: gospodarka wolnorynkowa wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne

Można spotkać się z opiniami, że gospodarka wolnorynkowa wpływa niekorzystnie na środowisko naturalne. Jak w wielu innych przypadkach, tak i w tym, kwestie pomiaru danego zjawiska wpływają na wyniki, a co za tym idzie także na wnioski. Ponieważ zanieczyszczenie środowiska może towarzyszyć każdym działaniom człowieka, najlepszą miarą zanieczyszczenia jest odniesienie go właśnie do jakiejś miary działania lub (jeszcze lepiej) efektów danego działania. W praktyce bierze się zatem pod uwagę zanieczyszczenie w relacji do wytworzonego produktu.

Najlepszym sposobem na ocenę efektów ekologicznych gospodarki wolnorynkowej jest porównanie jej wyników do, leżącej na drugim biegunie klasyfikacji, gospodarki centralnie planowanej. Jak wyraźnie widaćna wykresie 1 gospodarki centralnie planowane u progu transformacji (czyli na przełomie lat 80-tych i 90-tych) generowały znacznie większe zasoby dwutlenku węgla na jednostkę produktu niż gospodarki wolnorynkowe, nawet tak niedoskonałe jak kraje Ameryki Łacińskiej.Gospodarki centralnie planowane były więc wówczas relatywnie większymi trucicielami niż kraje wolnorynkowe. Wyższa emisja dwutlenku węgla w krajach komunistycznych wynikała m.in. z mniejszej efektywności ich gospodarek pod względem zużycia energii. Gospodarki centralnie planowane produkowały znacznie mniej na każdą jednostkę zużytej energii (wykres 2), innymi słowy zużywały więcej energii (a co za tym idzie także potrzebnych do jej wyprodukowania zasobów) na jednostkę wytworzonego produktu. Były więc bardziej marnotrawne niż gospodarki wolnorynkowe.

Wykres 1. Emisja CO₂ (kg na 1 USD PKB wg parytetu siły nabywczej w cenach z 2000 r.)

* Dla krajów: Kazachstan, Białoruś, Polska i Rumunia dane dotyczą lat: 1990 i 2003; dla krajów: Uzbekistan
i Czechy dane dotyczą lat: 1992 i 2003.

Wykres 2. PKB na jednostkę zużycia energii (w USD wg parytetu siły nabywczej w cenach z 2000 r. na kg ekwiwalentu ropy naftowej)

* Dla krajów: Rumunia i Polska dane dotyczą lat: 1990 i 2004; dla krajów: Uzbekistan, Tadżykistan, Kazachstan, Białoruś, Rosja, Estonia, Ukraina i Czechy dane dotyczą lat: 1992 i 2004.

Źródło: World Bank 2007.

To wszystko przyczyniło się do nadmiernego zużycia zasobów naturalnych i w rezultacie do szerokiej gamy problemów takich jak: wysokie zanieczyszczenie wody i powietrza oraz degradacja gleb i lasów. Brak bodźców rynkowych skutkował gospodarką niedoborów także w zakresie usług komunalnych. I tak na przykład brak odpowiedniej infrastruktury gospodarki wodnej powodował spływ ścieków do wód gruntowych, jezior, rzek i morza, co prowadziło do ich skażenia.

Niekorzystny wpływ gospodarek centralnie planowanych na środowisko znalazł duże odzwierciedlenie w literaturze (np. World Bank 1994, Carter and Turnock 2002). Duże zanieczyszczenie środowiska miało zaś bardzo negatywne skutki na jakość i długość życia. Dla przykładu, od połowy lat 70-tych do połowy lat 80-tych oczekiwana długość życia we wszystkich krajach Europy Wschodniej, poza Niemcami Wschodnimi, spadła (patrz: World Bank 2007). Przyczyną gorszego, niż w krajach zachodnich, stanu zdrowia był nie tylko styl życia obywateli krajów komunistycznych, ale także zanieczyszczenie środowiska (patrz: Hertzman 1995, Keep 1995, Potrykowska 1995).

Transformacja systemowa przyniosła znaczące zmiany w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Jedną z nich jest naturalny proces przechodzenia od większego udziału rolnictwa i przemysłu w gospodarce (w tym najbardziej niekorzystnego dla środowiska przemysłu ciężkiego) do większego znaczenia usług. Jak można wywnioskować z wykresów 1 i 2, porównując dane z początku transformacji z danymi z ostatnich lat, kraje, które przeprowadziły zdecydowane reformy rynkowe (czyli przede wszystkim Grupa Wyszehradzka i kraje nadbałtyckie) poprawiły także swoje wskaźniki ekologiczne zbliżając się w tym względzie do krajów zachodnich.

Poprawa w obszarze emisji dwutlenku węgla była możliwa w dużym stopniu dzięki zmianie wykorzystywanych źródeł energii. Wiele krajów komunistycznych wytwarzało energię elektryczną głównie w oparciu o węgiel. Urealnienie cen przerwało tradycję nadmiernego wykorzystania węgla na rzecz źródeł energii mniej szkodliwych dla środowiska takich jak gaz i ropa. W rezultacie wykorzystanie węgla do produkcji elektryczności zostało ograniczone w większości krajów pokomunistycznych (wykres 3).

Wykres 3. Produkcja elektryczności na bazie węgla (% całkowitej produkcji)

* Dla krajów: Serbia i Czarnogóra, Mołdawia, Łotwa dane dotyczą lat: 1992 i 2003; dla krajów: Estonia, Macedonia, Kazachstan, Bośnia i Hercegowina, Ukraina, Rosja dane obejmują lata: 1992 i 2004.

Wykres 4. Straty przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej (% produkcji)

* Dla krajów: Armenia, Łotwa, Chorwacja, Azerbejdżan, Kazachstan, Ukraina, Litwa, Estonia i Rosja dane dotyczą lat: 1992 i 2004

Źródło: World Bank 2007.

Oprócz mniejszej emisji zanieczyszczeń gospodarka rynkowa wymusiła większe oszczędności, a tym samym mniejsze marnotrawstwo. Uwolnienie cen, prywatyzacja i wprowadzenie konkurencji przyczyniło się do większej gospodarności zarówno w przedsiębiorstwach, jak i w gospodarstwach domowych. Na przykład wprowadzenie do sektora przesyłu i dystrybucji energii elementów konkurencji i prywatyzacji ograniczyło straty energii w tym zakresie w takich krajach jak Czechy, Węgry, Słowacja, Litwa i Łotwa (wykres 4). Z drugiej strony wiele prób restrukturyzacji sektora energii elektrycznej w takich krajach jak Rosja i Ukraina nie powiodło się, co spowodowało wzrost takich strat.[1]

Powyższe wyniki ekologiczne nie są jednak tak korzystne we wszystkich krajach pokomunistycznych. Odzwierciedla to fakt, że zarówno w tych krajach, jak i w krajach od dawna już rynkowych wiele działań pożądanych z punktu widzenia ekologicznego było i wciąż jeszcze jest blokowanych przez siły nierynkowe. Przykładem mogą być tutaj grupy interesu skoncentrowane m.in. wokół silnych politycznie, często uzwiązkowionych, sektorów, takich jak produkcja węgla i energii elektrycznej. Grupy te często przez wiele lat blokują pożyteczne z ekologicznego punktu widzenia plany restrukturyzacji i prywatyzacji, jednocześnie walcząc o utrzymanie niekorzystnych dla środowiska dotacji.

Jak wynika z wyżej przytoczonych danych i faktów gospodarka wolnorynkowa jest bardziej przyjazna środowisku niż gospodarka centralnie planowana. Świadczą o tym nie tylko gorsze wskaźniki ekologiczne w krajach komunistycznych od tych w krajach wolnorynkowych na przełomie lat 80-tych i 90-tych, ale także polepszenie tych wskaźników w krajach pokomunistycznych wraz z transformacją do gospodarki rynkowej. Gospodarki wolnorynkowe nie tylko są bardziej przyjazne środowisku, ale także, jak pokazują nowe badania oparte na teorii Środowiskowej Krzywej Kuznetsa, od pewnego poziomu rozwoju gospodarczego zmniejszają one zanieczyszczenie środowiska.

Bibliografia:

Carter F. W., Turnock D. (2002) “Environmental Problems in Eastern Europe”, Second edition, Routledge, New York 2003.

Hertzman C., Frank J., Evans R. G. (1994) “Heterogeneities in Health Status and the Determinants of Population Health” in “Why Are Some People Healthy and Others Not? The Determinants of Health of Populations”, edited by Evans R., Barer M., Marmor T., New York: Aldine de Gruyter.

Keep J. (1995) “Last of the Empires: A History of the Soviet Union 1945-1991”, Oxford: Oxford University Press.

Potrykowska A. (1995) “The Effects of Envirnmental Pollution for Population in Poland”, in “Population-Environment-Development Interactions” edited by Clarke J. i Tabah L., Paris, France: CICRED.

Thomas S. (2005) “Electricity privatisation and restructuring in Russia and Ukraine”, Public Services International Research Unit (PSIRU), 21 January 2005.

World Bank (1994) “Environmental Action Program for Central and Eastern Europe”, Report no. 10603-ECA, World Bank, Washington, DC. 1994.

World Bank (2007) “World Development Indicators 2007”, CD-ROM.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] Patrz np. Thomas (2005, s. 11).

Komentarze:

Brak komentarzy, bądź pierwszy - skomentuj powyższy tekst.