Zastój czy Rozwój? W jakim kierunku pójdzie polska gospodarka? Jakie są możliwe scenariusze i jakich reform potrzebujemy, by dogonić Zachód? Na te i inne pytania, odpowiadają ekonomiści FOR w najnowszym raporcie – „Polska: zastój czy rozwój? Praca, praworządność, inwestycje, innowacje”.
Wprowadzenie:
1. OD CZEGO ZALEŻY WZROST GOSPODARCZY
W ciągu ostatnich 30 lat szybki wzrost gospodarczy pozwolił Polsce na istotne zmniejszenie dystansu do krajów wysoko rozwiniętych: PKB na mieszkańca Polski wzrósł z 31% poziomu USA w 1989 roku do 53% w 2019 roku. Aby to wyjaśnić i stworzyć ramy do dyskusji o szansach Polski na dalszy sukces gospodarczy, omawiamy czynniki wpływające na wzrost gospodarczy w świetle literatury (podrozdział pierwszy) oraz analizujemy ścieżkę wzrostu krajów, które w przeszłości osiągnęły poziom rozwoju zbliżony do Polski obecnie (podrozdział drugi).
2. ROZWÓJ POLSKI PO SOCJALIZMIE, RZĄDY PIS I PANDEMIA
Najszybszy ze wszystkich krajów postsocjalistycznych wzrost PKB na mieszkańca po 1989 roku (o ok. 160% do 2019 roku) pozwolił Polsce po raz pierwszy od ponad 100 lat na istotne zmniejszenie luki rozwojowej w stosunku do najwyżej rozwiniętych krajów. Tak szybki wzrost wyróżniał Polskę na tle pozostałych krajów postsocjalistycznych, co pokazujemy w podrozdziale pierwszym. Wiele obszarów wciąż jednak wymagało reform, co opisujemy w podrozdziale drugim, w którym omawiamy słabe strony polskiej gospodarki jeszcze przed przejęciem władzy przez PiS w 2015 roku. Niestety, zmiany wprowadzane później przez PiS pogłębiły istniejące problemy, o czym piszemy w podrozdziale trzecim. W podrozdziale czwartym omawiamy dotychczasowy przebieg pandemii COVID-19 w Polsce. Skala spadku PKB Polski była relatywnie mała na tle innych państw UE, wciąż jednak pozostaje duża niepewność dotycząca dalszego przebiegu pandemii oraz skali odbicia gospodarczego w 2021 roku. W podrozdziale piątym opisujemy pokrótce sytuację finansów publicznych w 2020 roku.
3. SCENARIUSZ OSTRZEGAWCZY – DLACZEGO BEZ REFORM NIE DOGONIMY ZACHODU
Odbicie gospodarki po pandemii, wspierane dodatkowo napływem środków unijnych, nie powinno odwrócić uwagi od długookresowych zagrożeń. Dostępne wieloletnie projekcje dla polskiej gospodarki przewidywały silne wieloletnie spowolnienie wzrostu jeszcze przed pandemią COVID-19. W podrozdziale pierwszym pokazujemy, że w świetle prognoz Komisji Europejskiej i OECD nie mamy szans na osiągnięcie poziomu życia bogatych krajów Europy Zachodniej. Przewidywania takie siłą rzeczy są tworzone przy założeniu braku zmian w polityce gospodarczej czy kryzysów, dlatego w podrozdziale drugim wskazujemy na pogłębione przez rządy PiS czynniki zwiększone ryzyko kryzysu finansów publicznych i kryzysu finansowego, które mogą doprowadzić do jeszcze gwałtowniejszego wyhamowania polskiej gospodarki. Niezależnie od wstrząsów słabnący wzrost jest spodziewany na skutek niekorzystnych zmian demograficznych (podrozdział trzeci), a także barier ograniczających wzrost łącznej produktywności i inwestycji (podrozdziały czwarty i piąty).
4. SCENARIUSZ REFORM: CO ZROBIĆ, BY POLSKA GOSPODARKA WCIĄŻ SZYBKO SIĘ ROZWIJAŁA
Reformy rynkowe mogą pozwolić na dalszy szybki wzrost polskiej gospodarki. Odbicie po pandemii nie powinno zmylić – przy braku zmian polskiej gospodarce grozi silne spowolnienie, o którym pisaliśmy w rozdziale trzecim. Nie jesteśmy jednak na nie skazani. W podrozdziale pierwszym wskazujemy obszary, w których wciąż mamy rezerwy pozwalające na szybki wzrost gospodarczy, oraz kluczowe działania potrzebne do ich uruchomienia. W podrozdziale drugim omawiamy rekomendację reform wzmacniających długookresowy potencjał wzrostu polskiej gospodarki. W podrozdziale trzecim pokazujemy, że kierunek proponowanych przez nas zmian pozostaje w zgodzie z zaleceniami instytucji międzynarodowych, które w ostatnim czasie przedstawiły propozycje dla polskiej polityki gospodarczej.
Pełna treść raportu znajduje się w pliku do pobrania poniżej.
Spis treści:
Synteza
1. Od czego zależy wzrost gospodarczy
2. Rozwój Polski po socjalizmie, rządy PiS i pandemia
3. Scenariusz ostrzegawczy – dlaczego bez reform nie dogonimy Zachodu
4. Scenariusz reform – co zrobić, żeby polska gospodarka wciąż szybko się rozwijała
1. Od czego zależy wzrost gospodarczy
1.1. Jak analizować wzrost gospodarczy
1.2. Jak inni doganiali kraje rozwinięte
2. Rozwój Polski po socjalizmie, rządy PiS i pandemia
2.1. Wyniki gospodarcze Polski na tle innych krajów postsocjalistycznych
2.2. Słabości polskiej gospodarki przed przejęciem władzy przez PiS
2.3. Zła transformacja po 2015 roku – ustrojowy regres i osłabianie finansów publicznych
2.4. Dotychczasowy wpływ pandemii na wzrost gospodarczy
2.5. Sytuacja finansów publicznych
3. Scenariusz ostrzegawczy – dlaczego bez reform nie dogonimy Zachodu
3.1. Co wynika z projekcji wzrostu polskiej gospodarki
3.2. Dlaczego spowolnienie wzrostu gospodarczego może być głębsze od wskazywanego przez dostępne projekcje
3.3. Dlaczego bez reform będzie ubywać rąk do pracy
3.4. Dlaczego bez reform nie będzie można utrzymać wzrostu łącznej produktywności
3.5. Dlaczego bez reform nadal będzie mało inwestycji i związanych z nimi innowacji
4. Scenariusz reform: co zrobić, by polska gospodarka wciąż szybko się rozwijała
4.1. Gdzie szukać możliwości szybszego wzrostu
4.2. Rekomendacje: jak wzmocnić długookresowy potencjał polskiej gospodarki po pandemii
4.3. Rekomendacje FOR na tle propozycji innych organizacji
Kontakt do autorów:
Aleksander Łaszek, główny ekonomista FOR
[email protected]
Rafał Trzeciakowski, ekonomista FOR
[email protected]
Marcin Zieliński, ekonomista FOR
[email protected]
Dodatek 1. Przyjęty model